Hernieuwbare energie als hefboom voor een klimaatbestendig Pajottenland

Het strategisch project zet in op hernieuwbare energie als hefboom voor een klimaatbestendig Pajottenland en vertrekt hierbij vanuit de vraag: ‘wat  is (kan) de rol (zijn) van hernieuwbare energie (HE) als katalysator voor de gebiedsgerichte ontwikkeling van klimaatbestendigheid en ruimtelijke kwaliteit in een landelijke regio’.

Een integrale en gebiedsgerichte benadering van HE, klimaat en ruimte door het opzetten van partnerschappen staat voorop. Dit gebeurt via een collaboratieve aanpak van energietransitie, door procesbegeleiding bij de ontwikkeling van een bovenlokale gebiedsgerichte visie op hernieuwbare energie en ondersteuning bij het opzetten van partnerschappen voor gebiedsgerichte coproducties. Partners hierin kunnen zowel lokaal als bovenlokaal uit beleid, middenveld, privé of burgers komen. Dit sluit aan op de doelstelling ‘Geïntegreerde gebiedsontwikkeling als motor voor samenwerking’ uit het Witboek BRV.

Het strategisch project start vanuit het uitgangspunt ‘het landschap als fundament voor een klimaatbestendig Pajottenland’. Van hieruit wordt gefocust op drie strategische thema’s die onderling doorwerken in elkaar:

1. Ruimte voor hernieuwbare energie
2. Kernversterking
3. Klimaatadaptieve open ruimte

Dit sluit naadloos aan bij de ruimtelijke principes van het Witboek BRV, onder multifunctioneel ruimtegebruik en verwerving, samenhang vanuit energie en samenhangende veerkrachtige (open) ruimte.

‘Landschap als fundament voor een klimaatbestendig Pajottenland’

Dit deel zal vertrekken vanuit het landschap als basis en structuurgever voor verdere ruimtelijke ontwikkeling behoort tot de kern van het ruimtelijk beleid. Een ruimtelijk planner is niet louter dialoogmaker, maar ook mede-vormgever van het landschap. Voor de inbedding van HE en doorgroei naar een klimaatbestendig Pajottenland zijn landschappelijke draagkracht en het betrekken van inwoners een basiswaarde en landschapszorg een middel.  

‘Ruimte voor hernieuwbare energie’

Vernieuwende beleidskaders rond energie, klimaat en ruimte eisen een plaats op voor HE in het Vlaamse landschap. De energiekansenkaart duidt een groot technisch potentieel voor HE in het Pajottenland. Tegelijkertijd is er nood aan de ontwikkeling van een bovenlokale gebiedsgerichte visie op ‘Energielandschap Pajottenland’. Het ruimtelijk beleid op bovenlokaal niveau heeft hier een regierol op te nemen, voor het aftoetsen van wensen en doelstellingen rond HE en klimaat met de landschappelijke draagkracht en voor het vinden en opzetten van partnerschappen.

‘Kernversterking’

Het zoeken naar een plaats voor hernieuwbare energie kan aangegrepen worden op het versterken van nabijheid en herkenbaarheid. Fijnmazige groenblauwe dooradering van dorpskernen of de opstart van een lokale energiecoöperatie op schaal van een woonwijk flankeren inspanningen rond energiereductie (isolatie) en HE-productie (zonne-energie, ondiepe geothermie) op woningniveau.

‘Klimaatadaptieve open ruimte’

Voor het ontwikkelen van een klimaatbestendig landschap is een klimaatadaptieve open ruimte cruciaal. Het versterken van een robuust open ruimtenetwerk in het buitengebied en het doorwerken hiervan via een fijnmazig groenblauwe dooradering tot in de meer intensief bebouwde ruimte zorgt voor een landschappelijke ruggengraat. Hierbij gaan ontwikkeling, inrichting en het beheer hand in hand.

Het strategisch project zet in op hernieuwbare energie als hefboom voor een klimaatbestendig Pajottenland. De ontwikkeling van een gebiedsgerichte visie ‘energielandschap’ omvat vier fases:

1. In kaart brengen van de bestaande technische potenties voor de productie van HE
2. Lokale kwaliteiten en opgaven koppelen aan deze potenties om te komen tot lokale kwaliteiten en opgaven koppelen aan deze potenties om te komen tot een maatschappelijk gedragen optimale hernieuwbare energiemix
3. Mobiliseren van lokale actoren tot partnerschappen en coproducties
4. Het incorporeren van maatregelen op verschillende schaalniveaus

Het Pajots (technisch) potentieel voor hernieuwbare energie is nog niet landschappelijk en maatschappelijk getoetst. Deze toetsen zijn een essentiële stap om de lokale potenties voor hernieuwbare energie te koppelen aan lokale kwaliteiten en opgaven.

Ook om lokale actoren te mobiliseren rond geïntegreerde gebiedsprojecten die starten vanuit hernieuwbare energie en om geschikte maatregelen in te zetten op het juiste schaalniveau.

Om van de energiekansenkaarten te komen tot een gebiedsgerichte visie op ‘energielandschap Pajottenland’ zet het strategisch project sterk in op een participatieve aanpak. Zo zullen ze vertrekken vanuit bestaande werkingen. Op die manier zorgt het project voor bovenlokale begeleiding en ondersteuning van de integratie en verdere uitbouw van bestaande visies en acties (bijv. uit de gemeentelijke klimaatactieplannen SEAP’s en erosiebestrijdingsplannen. Beschikbare kennis en ervaringen worden hierdoor gevaloriseerd en verder ingezet.

De finaliteit van de projectdoelstelling overstijgt de looptijd van de subsidiëring van strategische projecten. Het is wel nadrukkelijk de bedoeling om tijdens de looptijd visies, instrumenten, voorbeeldprojecten en korte termijnacties te verkennen en uit te voeren. In het voorbereidend traject wordt de landschapsstudie al opgestart. Deze zal vanaf de start van het strategisch project mee ingebed worden binnen het project.

Het plan van aanpak wil op het einde van het strategisch project een aantal fundamentele stappen afgerond hebben voor de drie strategische thema’s hernieuwbare energie, kernversterking en klimaatadaptieve open ruimte. Er wordt gestreefd om te komen tot:

• Een gedragen en integrale bovenlokale gebiedsvisie op een optimale hernieuwbare energiemix in het ‘Energielandschap Pajottenland’
• Draagvlak en samenwerkingen met actoren en partners (o.a. gevoel van mede-eigenaarschap over het klimaatbestendig energielandschap Pajottenland)
• Een bovenlokaal samenwerkingsplatform rond hernieuwbare energie
• Een actieprogramma met een koffer aan instrumenten en concrete acties dat kan leiden tot de uitvoering van concrete voorbeeldprojecten tijdens en na afloop van het project (met aanknopingspunten binnen Leader Pajottenland+ en ruilverkaveling Gooik)

Het strategisch project schakelt nadrukkelijk tussen verschillende schaalniveaus in ruimte en tijd met een wisselwerking tussen visieontwikkeling en concrete initiatieven op terrein. Het plan van aanpak is opgebouwd rond thematische ateliers, voorbeeldprojecten en korte termijnacties.